Herdenken

Negen jaar geleden verloren 191 het leven bij Spanje’s grootste terroristische aanslagen ooit. In totaal hebben tien bommen, verstopt in rugzakken, vier forensentreinen laten ontploffen en zo naast de 191 doden ook ruim 1.400 gewonden veroorzaakt. Elk jaar na de aanslag zijn er herdenkingen geweest voor de slachtoffers die toentertijd zijn gevallen tijdens een van de grootste terroristische aanslag in Europa en ook dit jaar zullen miljoenen Spanjaarden even stilstaan bij het drama in Madrid.

11 maart 2004

Om 07.37 uur ontploften drie bommen in de forensentrein 21431 die op dat moment op spoor 2 van het treinstation Atocha stond. Om 07.38 uur ontploften in de forensentrein 21435 die op et treinstation El Pozo del Tio Raimundo stilstaat twee bommen. Op hetzelfde tijdstip ontplofte een bom in de trein 21713 op het station Santa Eugenia en seconden later ontploffen vier bommen in de 17305 trein die 500 meter voor het treinstation Atocha stilstaat. Buiten deze ontplofte bommen zijn er enkele bommen door de politie onschadelijk gemaakt aangezien deze gelukkig niet tot ontploffing waren gekomen. De diverse bommen in de diverse treinen hebben een chaos teweeg gebracht waarbij buiten de enorme materiële schade, 191 passagiers het leven lieten en rond de 1.400 mensen gewond raakten.

Tussen 07.37 en 07.40 uur op donderdag 11 maart 2004 had de ergste terroristische aanslag ooit van Europa plaatsgevonden in Madrid, de hoofdstad van Spanje.

Aanvankelijk verklaarde de Spaanse regering dat de Baskische afscheidingsbeweging ETA voor de aanslag verantwoordelijk was. De vondst van een cassettebandje met Arabische koranverzen in een bestelbus tezamen met een ontstekingsmechanisme bracht al Qaeda meer nadrukkelijk in beeld als mogelijke dader, maar de ETA werd door de Spaanse autoriteiten nog steeds als belangrijkste verdachte gezien. Zowel de politieke arm als de militaire arm van ETA hebben ontkend dat ETA achter de aanslagen stond. Ook was er van te voren niet gewaarschuwd voor de aanslagen, iets wat de ETA wel altijd doet.

Weken later wilde de politie vijf islamitische verdachten aangehouden, die men op het spoor was gekomen omdat een mobiele telefoon was gevonden in een tas met explosieven die niet waren afgegaan (de mobiele telefoon had moeten werken als ontstekingsmechanisme). Toen de politie hen echter wilde arresteren in de wijk Leganés pleegden de terroristen zelfmoord door het appartement waarin ze zich bevonden tot ontploffing te brengen. Dit werd later gezien als de eerste zelfmoord terroristische aanslag van Europa.

Verkiezingen

De aanslagen vonden plaats drie dagen vóór de Spaanse verkiezingen. De betrokken partijen verklaarden hun campagnes te stoppen, maar de verkiezingen zouden wel doorgang vinden. De aanslagen zijn waarschijnlijk van grote invloed geweest op de uitslag van de verkiezingen. Vóór de aanslagen lag de conservatieve PP (Partido Popular) van aftredend premier José María Aznar duidelijk voor in de peilingen, uiteindelijk won echter de socialistische PSOE van de huidige president Zapatero.

Vermoed wordt dat het plotselinge verlies voor een aanzienlijk deel werd veroorzaakt doordat de regerende partij PP vast hield aan de verantwoordelijkheid van ETA, hoewel er al voor de verkiezingen meerdere aanwijzingen waren die wezen naar een mogelijke verantwoordelijkheid van al-Qaida. Verantwoordelijkheid van de ETA had positief kunnen uitpakken voor de PP omdat deze een harde lijn tegenover de ETA voorstaat. Betrokkenheid van al-Qaida zou daarentegen negatief kunnen werken, omdat het een ‘straf’ zou kunnen zijn voor Spanjes betrokkenheid in Irak, waar de Spaanse regering tegen de wens van de meerderheid van de bevolking een belangrijke rol speelde.

Consequenties

Door de aanslag, en vooral het vervolg erop, zou het vertrouwen van de kiezers in de PP zijn afgenomen. De bevolking, of in elk geval een deel daarvan, had het gevoel dat de regering meer bezig was om de schuld op ETA te schuiven dan om de ware schuldigen te vinden. Latere aanwijzingen wezen ook in deze richting; zo bleek de bewering dat het soort van explosief er een was die vaak door ETA was gebruikt, achteraf simpelweg onjuist te zijn.

De oorlog in Irak, waarin Spanje actief was in de door de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk geleide coalitie, had al voor de aanslagen het afkeuren van 80% tot 90% van de Spaanse bevolking. Aankomend premier Zapatero had al voor de aanslagen op zijn -toen onpopulaire- agenda de terugtrekking uit Irak staan. Na zijn overtuigende verkiezingsoverwinning, heeft hij woord bij daad gehouden en de Spaanse troepen teruggetrokken uit Irak.

Op 31 oktober 2007 heeft de rechtbank in Madrid vier van de hoofdverdachten schuldig bevonden. Ook werden zestien andere betrokkenen veroordeeld.

Wist je dat….

• Het was de ergste terroristische aanslag in Europa ooit, een stuk gruwelijker nog dan de door de ETA uitgevoerde aanslag op een supermarkt in Barcelona met 21 doden en 40 gewonden.
• De aanslagen gebeurden precies 30 maanden (2,5 jaar) na de aanslagen van 11 september 2001 waarbij bijna 3000 mensen vermoord.
• Het feit dat er juist 911 dagen tussen deze aanslagen zit, is waarschijnlijk toeval (911 is een veelgebruikte Amerikaanse aanduidingen voor 11 september). Bovendien vergeet men dan de schrikkeldag in februari van dat jaar: eigenlijk zitten er dus 912 dagen tussen.